Gertrud Leutenegger, Pomona

Het was een te mooi boek om te laten liggen, zeker voor de prijs van een of twee euro’s. Gebonden in een rood linnen band met een stofomslag vol dieprode appels. Het boek kon zo uit de winkel komen. Ik heb het over Gertrud Leutenegger, Pomona, een roman die in 2004 verscheen bij Suhrkamp te Frankfurt/M.
Zoals vaker bij Duitse boeken die hier op de boekenmarkt terecht komen, gold het ook hier een auteur die ik weliswaar niet kende, maar die wel de moeite waard bleek. Zelf lezen bewees het en het onvolprezen internet zoeksysteem.

Door zijn vorm was het niet direct een gemakkelijk te lezen boek. Dat ik het over een wat langere periode in kleine gedeelten las, hielp ook niet. Het verhaal wordt verteld door een ik, die in de eerste regels in een leeg huis binnen komt. Een huis waarin ze vroeger heeft gewoond, met haar moeder, later ook met dochter en echtgenoot. Van die dochter vindt ze een kleine notitie die te maken had met een winkeltje dat de dochter in een van de kamers speelde. Via de ik-verteller toont Leutenegger herinneringen. Voor zover de dochter betrokken is, deelt de ik die herinneringen met de afwezige dochter. Zo ontstaat een eenzijdig gesprek: de ik die een jij aanspreekt. Het is een interessant perspectief. De lezer is een meelezer, die voelt dat het boek niet voor hem of voor haar is geschreven, maar voor de dochter, de jij.
Toch is dit maar een deel van het verhaal. De herinneringen gaan ook terug naar de moeder van de hoofdpersoon. Voor die moeder, en ook voor de hoofdpersoon zijn appels heel belangrijk. Klara uit het dorp levert een paar keer per jaar een partij in veilingkisten, die de moeder op rekken in de kelder bewaart. Op die rekken komen eerst kranten. Voor de ik is het belangrijk hoe die pagina’s zijn: een pagina met veel zwart, draait ze om, en het idee dat de appels op een rouwadvertentie liggen vindt ze onverdraaglijk. Er komen veel soorten appels voor, maar de Berner Rose is wel de belangrijkste, en dat zal ongetwijfeld de dieprode appel zijn van de stofomslag.

Het huis staat in een dorp in Tessin, het zuidelijkste deel van Zwitserland. Bij heldere dagen is de Italiaanse provincie Lombardije te zien. Door verschillende beelden van het dorp, de nauwe straten, de spelende kinderen, het balkon van de buurvrouw, krijg je een idee, een gevoel van het dorp, zeker geen fotografisch beeld. De ik is getrouwd met een architect die weinig succes heeft in zijn vak. De hardheid die nodig is om opdrachten binnen te slepen mist hij. Zijn drankgebruik is, zacht uitgedrukt, een handicap, en het feit dat hij zich meer en meer terugtrekt en ten slotte vooral bezig is met een studie van het heelal. Hij heeft een telescoop, en is intensief en vergeefs bezig daarvoor de ideale opstelling te vinden.
Afwisselend krijgt de lezer herinneringen waarvoor de dochter nog te jong is, en herinneringen waarin de ik haar herinneringen deelt met de dochter, …weet je nog, je verstopte je… De dood speelt meerdere malen een rol. De moeder sterft, en later, of eerder, dat werd mij niet helemaal duidelijk, ook Klara, die altijd met de tractor appels kwam brengen. Omdat herinneringen niet in strikt chronologische volgorde tevoorschijn komen, vond ik het niet storend dat ik twijfels hield over wat eerst kwam en wat daarna. Uiteindelijk zou het nog aan mijn manier van lezen kunnen liggen.
Leidend motief in het verhaal zijn de appels. De moeder heeft met Klara regelmatig gesprekken over de kwaliteiten van de ene soort ten opzichte van de andere. Welke kan je beter bewaren, welke hebben een risico van buikrot, maar ook geuren, smaak en knapperigheid zijn gespreksthema. De ik herinnert zich die gesprekken uit de tijd dat zij zelf kind was. Zo ontstaan delen waarin de ik kind is ten opzichte van háár moeder, en gedeelten waarin zij moeder is en de jij haar kind is. Sterk is dat appels voor meerdere metaforen kunnen staan.

De verhouding met de echtgenoot wordt minder en minder. Het is geen hond en kat geschiedenis, daarvoor zou de man actief moeten worden, maar wat er aan liefde was, wordt uitgehold door zijn psychische en allengs meer fysieke afwezigheid. Uiteindelijk houdt de vrouw het niet meer uit en op een zomerse dag laadt ze alles in en vertrekt naar Italië.

Advertentie