Wat lees ik nu eigenlijk, vroeg ik me bij dit boek af en toe af. De achterflap was het wel eens met die twijfel. Moeilijk te classificeren, las ik daar, het is zowel een roman, een biografie, een literaire kritiek en een commentaar op deze drie vormen. Zelf had ik ook het idee van een omvangrijk essay over Flaubert, maar dan weer voor een belangrijk deel in de vorm van een roman. Er is namelijk een hoofdpersoon, Geoffrey Braithwaite. Hij is arts in ruste en heeft zich zijn leven lang verdiept in Flaubert. Nu hij weduwnaar is bezoekt hij de plaatsen waar Flaubert ooit kwam of leefde. Wat hij er vindt vergelijkt Braithwaite met wat hij in het werk van Flaubert heeft gelezen. En gelezen heeft hij. Van voor naar achter, van links naar rechts, lettend op de dieren die bij Flaubert belangrijk zijn, de reizen die hij maakte, zijn liefdes; nadat je alle romans van een auteur hebt gelezen en herlezen, kan je veel meer dan de traditionele commentaren schrijven. De dokter leest ook kritieken en biografieën. Zo komt hij terecht bij Enid Starkie die er uitgebreid bij stilstaat dat in Madame Bovary de ogen van de hoofdrolspeelster van kleur verschillen, op de ene bladzijde zijn ze bruin, op een andere diep zwart en weer ergens anders blauw. Het wordt een grappig hoofdstuk, waaruit blijkt dat Braithwaite aan dit soort wetenschappers een flinke hekel heeft en dat hij zelf niet op zulke details let onder het lezen.
De titel van het boekt komt rechtstreeks van een papegaai die in een museum staat en die op het bureau van Flaubert zou hebben gestaan. Het toont de speelsheid van Julian Barnes’ roman (om het boek toch maar even zo te noemen) dat de zoektocht naar de papegaai (stond hij werkelijk op de werktafel van Flaubert?) tot een centraal thema wordt gemaakt. Met een dikke knipoog, maar misschien wil het wel laten zien dat de concentratie op de papegaai je niet bij de kern van Flaubert brengt, net zoals allerlei diepgravende studies veel kunnen opleveren, zonder het hart van de schrijver bloot te leggen.
Intussen levert de zoektocht van Braithwaite een schat aan vrolijke informatie op. In een hoofdstuk Flaubert voor treinspotters zien we hoe deze over treinen dacht (hij haatte ze), ze gebruikte en hoe anders zijn leven verlopen zou zijn als er geen treinen waren geweest. In het hoofdstuk daarna, De Flaubert-apocriefen, gaat het o.a. over de mogelijke andere levens van Flaubert: wat als…? Een overdenking van Braithwait die begint bij de plannen die Flaubert in brieven beschreef, plannen en dromen uit de tijd voor ‘het echte leven’ begon. Ik herken het wel. Voor mijn twintigste nam een oudere man, mijn herinnering aan hem is vervaagd, me mee naar het gebouw aan de Witte de Withstraat, waar de NRC werd gemaakt en gedrukt. Ja, journalist worden, dat leek me toen wel wat. Het is een van de levens die ik niet heb geleefd. Dit is de basis van de gedachten van Braithwait over de mogelijke andere levens van Flaubert. Het zijn gedachten die ver weg staan van de aanpak van een biografie door de experts die academische studies van hun onderwerp hebben gemaakt. Met de ernst waarmee deze hun onderwerp opensnijden speelt Julian Barnes, via zijn personage dokter Braithwait een spelletje. Enid Starkie bestond trouwens echt en via Wikipedia vond ik een indrukwekkende pagina over haar leven en werk.
Wat je in de klassieke biografieën niet tegen zal komen is een hoofdpersoon met een gestorven vrouw, Ellen in dit geval, die overeenkomsten vertoont met Emma Bovary, die overigens ook met een dokter was getrouwd. De vraag blijft of je door de serieuze en degelijke biografie dichter bij de schrijver komt dan door een speels en geestrijk boek als Flauberts papegaai. Misschien is het ultieme inzicht in iemands leven wel even moeilijk te vangen als de papegaai die door Braithwait wordt nagezeten. Intussen staat wel vast dat Julian Barnes dit boek nooit had kunnen schrijven zonder een grondige studie van Flauberts leven. Wat het oeuvre aangaat, naast Madame Bovary komen o.a. aan bod: Salammbô, L’Éducation sentimentale, Bouvard et Pécuchet en de Dictionnaire des idées reçues.
keesschrevel 
Geef een reactie