Ian McEwan, Amsterdam

Schreef McEwan nu een boek over de stad waarvan de bewoners toch al denken dat het de navel van de wereld is? Nee, dat blijkt niet het geval. De plaats waar alles gebeurt is vooral Londen, gevolgd door een stukje Lake District en een flintertje Manchester. Uiteindelijk komen de hoofdrolspelers samen in Amsterdam en, zo blijkt uit het verhaal, die stad had beslist niet Zürich of Marseille kunnen zijn. Tot zover de geografie.

Met deze roman uit 1998 bewijst McEwan opnieuw zijn vakmanschap als romanschrijver. Het verhaal gaat om twee hoofdpersonen binnen hun werelden, omgeven door belangrijke en iets minder belangrijke personages. Er is een plot, er zijn maatschappelijke, herkenbare situaties en er zijn verschillende wendingen en verrassingen. Ten slotte eindigt het verhaal toch anders dan de lezer waarschijnlijk had gedacht. Allemaal prima ingrediënten. Wat alles goed en rond maakt, want de ingrediënten bieden op zich geen garantie, is dat ik zowel in de personages als in de omstandigheden kon geloven. Niet dat het verhaal zich ook in het leven van de gemiddelde lezer zou kunnen afspelen. Daarvoor zijn allereerst de hoofdspelers te bijzonder. De gevierde componist Clive Linley en de hoofdredacteur van een Engelse kwaliteitskrant, Vernon Halliday zijn beiden ex-geliefden van Molly, die later trouwde met George Lane. Op de eerste bladzijde treffen we hen op haar crematie op een koude dag in februari. Molly, levenslustig, in voor avonturen, was een bekend fotografe die onder andere voor Vogue werkte. De twee mannen zijn het er over eens dat ze haar einde zo nooit gewild zou hebben, hulpbehoevend en geheel in handen van de rijke maar saaie en bezitterige George. Deze organiseerde dan ook alleen een crematie, geen herdenkingsdienst, want hij wilde voorkomen dat vroegere relaties het woord zouden voeren. De twee vrienden maken een afspraak om te voorkomen dat – als het leven niet meer levenswaard zou zijn – de ander hulp biedt om op een aanvaardbare manier uit het leven te stappen. Als de wetgeving in Engeland tegen die tijd niet veranderd is, zullen ze naar Nederland uitwijken.
Intussen gaat het leven door. Clive is gevraagd een symfonie te schrijven die bij het ingaan van het nieuwe millennium gespeeld moet worden. Hoewel het jaar 2000 nog niet voor de deur staat, is er druk om dit stuk al snel klaar te hebben. McEwan schetst nauwkeurig wat een componist te doen staat, wat Clive te doen staat. Deze is een van de eerdere die zijn afgestapt van het modernisme waarin melodie, harmonie of ritme verbannen waren. Clive heeft een thema nodig, iets wat hij kan uitwerken, waarin variaties komen, omdraaiingen, stille passages en waarin dat alles leidt tot een groots slot. In de roman volgen we dit proces van nabij, zonder dat je musicus moet zijn om dit te kunnen meebeleven. En dan is er Clive zelf, hoe gaat hij om met de roem die hem ten deel valt, welke fantasieën komen zijn dromen binnen? Hoe geconcentreerd kan hij blijven; scheppen is immers iets anders dan een ambacht uitvoeren.
Vernon, de oude vriend heeft een totaal ander leven. Hij is als hoofdredacteur aangesteld om de krant uit de rode cijfers te halen. De oplage loopt al tijden terug. Dieper gravende artikelen zijn degelijk en chique, maar wie leest ze, welke concessies moeten er worden gedaan aan een jonger lezerspubliek? Vernon heeft al het nodige veranderd, hij heeft een goede kijk op de krantenwereld, waarin hij aan de ene kant te maken heeft met de redactie en de behoudende elementen daarin, en aan de andere kant met een directie die zich concentreert op de rendementen. Daar zou je een economisch opstel van kunnen maken. McEwan vertelt gelukkig een verhaal. Tot hoever je kan gaan voor het commerciële doel wordt een geschiedenis over onthullende foto’s die het bestaan van een hoog geplaatste gefotografeerde kunnen vernietigen, maar die voor de krant een grote klapper zullen betekenen. Terwijl de strijd tussen ethiek en commercie woedt, blijkt dat het slachtoffer, het bejaagde groot wild, niet stil zit. Tussen Vernon en Clive ontstaat een verschil van mening dat hun vriendschap sterk onder druk zet.
De symfonie zal uiteindelijk op de al lang bekende datum in Amsterdam worden gerepeteerd en zowel Clive als Vernon zullen op de receptie zijn ter ere van de eerste uitvoering. Het verhaal neemt dan weer een nieuwe wending waarover ik natuurlijk niets zal zeggen.
Net als de eerdere boeken van McEwan, moet je Amsterdam zeker zelf lezen. Dat wat vriendschappen kan bedreigen is niet veranderd, en de dilemma’s waarmee beiden te maken krijgen, zijn ook nu aan de orde.

Advertentie

Ian McEwan, Het kind in de tijd

Van Ian McEwan had ik al een paar titels met plezier gelezen. Ik was dus blij verrast toen ik op een boekenkraam een oudere, mij nog onbekende titel vond. Het boek bleef bovenaan staan op het lijstje Te lezen en is intussen aan de beurt geweest. ‘Ergens op internet’ las ik de uitspraak van iemand die constateerde dat er voor elk gelezen boek weer vijf nieuwe op het telezenlijstje terecht kwamen. Tja, die lijst komt nooit af.

Je zou erover kunnen filosoferen of het een voor- of een nadeel is om een roman te beginnen met hoge verwachtingen. Ik ben er niet uit, het enige is dat je niet de verrassing kunt hebben onverwacht een parel te vinden. Maar ter zake.
In deze roman maakte ik kennis met de hoofdpersoon Stephen die door Londen op weg is naar een vergadering in Whitehall. Hier en op andere momenten krijgen we, de lezers, in beelden, geluiden en sfeer heel goed de couleur locale mee. Hij loopt en is sneller dan de automobilisten die drie rijen dik in de dagelijkse file staan. Hij heeft meer oog voor kinderen dan anderen en rond bladzijde twintig zien we hoe dat komt. In een flashback laat McEwan de hoofdpersoon boodschappen doen. Terwijl hij afrekent, het is een rustig moment in de supermarkt – er is één iemand voor hem en niemand achter hem – verdwijnt zijn circa driejarige dochter Kate.  Het ene moment kijkt hij om, wisselt een knipoog met haar, het volgende moment kijkt hij van de boodschappen en de caissière weer naar Kate en vindt hij haar niet meer. Letterlijk.
Vanaf dat moment blijft hij naar haar uitkijken. In het begin geobsedeerd, later als een vast gegeven in zijn leven. Het is hem onvoorstelbaar dat Kate niet meer zou leven; daarom groeit ze ook, fysiek maar ook geestelijk en qua woordenschat. Ze moet ongeveer vijf jaar zijn op het moment dat Stephen in de buurt van Vauxhall Bridge loopt. Onwillekeurig dacht ik aan de verdwijning van Madeleine McCann uit een vakantieplaats in Portugal. Het kan niet de inspiratie zijn geweest voor McEwan, zijn roman verscheen in 1987, twintig jaar voor de kidnap van Madeleine. (Overigens, ik checkte het jaartal op internet, blijkt dat juist deze dagen – 4-8 januari 2014 – weer nieuwe verdachten in beeld zijn gekomen.)

Het zou goed mogelijk geweest zijn een roman te schrijven waarin hoofdthema en concentratiepunt uitsluitend de pogingen zijn om het kind terug te vinden, aangevuld met wat dit doet met de ouders. McEwan trekt het breder. Inderdaad blijkt dat Stephen vooral daden stelt – zolang hij Kate actief zoekt is de verdwijning niet definitief – terwijl bij zijn vrouw Julie het verdriet overheerst. Ik zeg inderdaad, want ik heb bij bevriende echtparen gezien dat ingrijpende gebeurtenissen de partners dichter bij elkaar kunnen brengen, maar ook uit elkaar kunnen spelen. Julie vertrekt.
Via een vriend belandt Stephen in een regeringscommissie die een rapport moet uitbrengen over kinderopvoeding. De vriend, Charles en diens vrouw Thelma blijven een bijzondere rol spelen. Allengs wordt duidelijk dat Stephen geen idee heeft van wat zijn vriend Charles werkelijk beweegt.
Er is nog iets wat Stephen niet weet. In een flard vroege herinnering ziet hij zijn ouders en twee gloednieuwe fietsen. Degelijk, zoals ze toen hoorden te zijn, met sierlijke gouden letters op het zwarte frame. Hij heeft er wel eens naar gevraagd, maar kennelijk kleeft er een geheim aan. Zijn vader wil er helemaal niets over zeggen, zijn moeder ontwijkt het onderwerp, tot hij haar een keer alleen treft en ze het verhaal besluit te vertellen. Het blijkt dat hij er sterk bij was betrokken. Later, veel later in de roman blijkt dat er spiegelingen zijn tussen dat wat hij van zijn moeder hoort en zijn eigen leven met (en zonder) Julie.

Er waren een paar momenten waarop ik twijfelde of ik het verhaal nog kon geloven, sommige gebeurtenissen kunnen onwaarschijnlijk voorkomen. Daar staat tegenover dat de werkelijkheid vaak nog wonderlijker is, te bizar soms voor een boek. Aan het eind raken de dingen in een stroomversnelling. Wie hier nog laat aan het lezen is dreigt nachtrust tekort te zullen komen. Mij overkwam dat tenminste.

Ian McEwan, Aan Chesil Beach

In zijn roman Zaterdag beschrijft Ian McEwan de gebeurtenissen op één zaterdag. In Aan Chesil Beach is de tijd nog korter. In een hotel aan dit strand volgen we Florence Ponting en Edward Mayhew die enkele uren daarvoor zijn getrouwd. Ze zijn in de bruidssuite, hebben daar een diner op de kamer en zullen voor het eerst samen slapen. De hoofdlijn van het verhaal speelt zich af vanaf dit moment tot in de vroege morgenuren van de volgende dag. Dat wil niet zeggen dat alles zich in deze korte tijd afspeelt. Er zijn flashbacks en aan het eind lezen we hoe het de hoofdrolspelers verder vergaat.

Je kunt niet zo gedetailleerd schrijven over een betrekkelijk kort moment als er niet iets spannends, ingrijpends of dramatisch aan de hand is. Dat is ook zo. Zowel Florence als Edward zijn nog maagd, maar terwijl Edward met een ongeduldig geduld naar dit moment heeft toegeleefd, ziet Florence dat wat zo fraai “de consumptie van het huwelijk” heet, als een regelrechte ramp. Lichamelijke contacten vervullen haar met afkeer en ze heeft veel moeite niet te laten merken dat ze er eigenlijk van walgt. In de periode dat de jongelui verliefd en verloofd waren is er niet veel gebeurd. Niet veel meer dan wat kuise zoenen. Zo’n tong in je mond, een indringer, een kronkelende slak, jasses! Geen van beiden is een prater. Er gaat wel het nodige door hen heen, maar dat blijft bij onuitgesproken gedachten en verlangens. Met deze uitgangsposities is het duidelijk dat de huwelijksnacht geen vrolijk feestje gaat worden.
Terwijl zij tijd wint en alles in een zeer langzaam tempo laat verlopen, vat hij dit op als onderdeel van een spel. Zij denkt van hem dat hij ervaring heeft met andere meisjes en op seksueel gebied een stuk meer weet dan zij. Omdat ze ondanks haar tegenzin wel een goede vrouw wil zijn, vlucht ze op een aantal momenten naar voren. Om uit de ene fase van de vrijage te raken, neemt ze het initiatief voor een stap naar de volgende fase. Zo ontstaat naast het moeizame seksavontuur de nodige verwarring. Het feit dat de jonge echtelieden niet praten laat sowieso ruimte voor eigen en niet noodzakelijk juiste interpretaties van wat de ander wil en verwacht.
De tijd in het hotel aan Chesil Beach is kort, ik zei het al. De roman inclusief flashbacks en een laatste hoofdstuk waarin we kunnen zien hoe het verder gaat, beslaat heel wat meer tijd. In de flashbacks zien we hoe de twee elkaar leerden kennen, hoe het er bij haar thuis aan toe ging, hoe Edward in haar familie werd opgenomen. Door die flashbacks wordt het heden, de avond en nacht na het huwelijk, in perspectief geplaatst. Het korte overzicht van hoe het verder ging laat zien hoe de gebeurtenissen in die nacht verstrekkende gevolgen hebben.
In cursussen Verhalen schrijven zeg ik altijd dat het essentieel is dat het hoofdpersonage, of de belangrijkste personages, een conflict hebben. Waarbij je conflict kan begrijpen als het verschil tussen de bestaande en de gewilde situatie gezien vanuit het personage. Voor de meeste pas getrouwde stellen zou er helemaal geen conflict zijn. Ze waren ongetrouwd, nu zijn ze getrouwd: die roman is besloten met een happy end. En de huwelijksnacht kan alleen maar gelukzalige gevoelens brengen. Florence en Edward zijn echter niet het standaard bruidspaar. Het innerlijk conflict bij Florence is dat ze eigenlijk gruwt bij de gedachte dat een vreemd lichaam heel dichtbij zal komen en haar zelfs zal binnendringen. Edward denkt dat hem een nieuwe, rijke ervaring te wachten staat, maar hij voelt dat hij zich moet aanpassen aan haar afstandelijkheid. Van haar angsten heeft hij geen weet.
In het laatste hoofdstuk laat Ian McEwan zien hoe een korte gebeurtenis een wending kan geven aan de rest van een leven. Hiermee voegt hij een nieuwe laag toe aan het verhaal dat zijn hoogtepunt heeft in een hotel dat een paar kilometer ten zuiden van Abbotsbury in Dorset ligt en waarvan de schrijver beweert dat het niet echt bestaat.
Een aanrader voor elke lezer en zeker voor lezers die ook schrijven. Afkijken van Ian McEwan is een prima idee. Je hoeft niet bang te zijn dat je een kloon wordt van de schrijvers die je als voorbeeld neemt. Dat gebeurt gewoon niet. Als schrijver is het goed veel te lezen en van verschillende schrijvers. Alles wat je daarvan oppikt zal zich op de een of andere manier vermengen met je eigen manier van schrijven en zo groeien tot een persoonlijke nieuwe schrijfstijl.

Ian McEwan, Boetekleed

In mijn laatste blog maakte ik een vergelijking tussen bondig en uitgesponnen schrijven en dat naar aanleiding van het begin van Boetekleed tegenover een tekst die leek op wat ik wel eens zie van cursisten. Intussen heb ik Boetekleed uit. Ten koste van wat nachtrust, maar met veel leesplezier.
In deze blog ga ik nog eens na op welke manier McEwan te werk gaat. Hij heeft een forse roman geschreven, 414 bladzijden, verdeeld over drie delen en een soort nawoord. Ik krijg wel eens de vraag, wanneer begin je een nieuwe alinea, neem je een witregel, begin je aan een nieuw hoofdstuk, of zelfs een deel? Het antwoord is dat er steeds iets nieuws begint en de mate waarin dat nieuwe zich manifesteert bepaalt je keuze. Toen haar bagage in de krakkemikkige taxi stond, reed de chauffeur weg, voordat zij had kunnen instappen. Zo’n zin zou de laatste kunnen zijn voor een witregel, of voor een hoofdstuk. Het is duidelijk dat er een geheel nieuwe situatie ontstaat voor de hoofdpersoon.
Helga Ruebsamen sluit haar boek Het lied en de waarheid af op het moment dat het kind in het boek zoveel ouder is geworden dat een andere toon en stijl nodig is om datzelfde kind verder te laten vertellen. Een te grote breuk, vond de auteur, het vervolg kan dan beter komen in een nieuw boek, een fysiek nieuw deel.
In Boetekleed gebruikt McEwan ruim de helft van het aantal pagina’s voor deel I, dat hij onderverdeelt in hoofdstukken. In die hoofdstukken maken we kennis met een flink aantal personages die allemaal zijn verbonden met de familie Tallis die ergens in Surrey op een landgoed woont. De verteller is alwetend, daardoor kan hij af en toe een kleine vooruitwijzing geven. Het perspectief wisselt. Het eerste hoofdstuk heeft de dertienjarige Briony als hoofdpersoon en bij haar ligt het perspectief. In de loop van dit deel leren we ook haar broer Leon, haar zus Cecilia, haar moeder, en een aantal logés kennen. Door het wisselend perspectief en hier en daar wat overlap in het verhaal, merk je dat een zelfde moment door de ogen van de een, niet gelijk hoeft te zijn aan wat de ander dacht te zien. McEwan speelt met gegeven. Dat niet alles is wat het lijkt, blijkt ook uit de omgeving: het huis is gebouwd in Adam-stijl, een fontein is een verkleinde kopie van de romeinse Triton-fontein, er is een kunstmatig meer, met dito eilandje waarop een tempeltje als een aandachtspunt in het landschap. Op een langzame en indringende manier komen de personages en hun omgeving tot leven en dat alles op een drukkend warme dag in de zomer van 1935. In die sfeer vindt een drama plaats, waaraan Briony schuld heeft en dat de levens van bijna alle personages verandert. We weten intussen ook dat Briony van jongs af aan schrijft en naar ze zelf voelt op de drempel staat van kinderlijke verhalen en de volwassen wereld.

Aan het eind van deel I is het drama een feit. Tussen dit moment en het begin van deel II zit een tijdsprong van een kleine vijf jaar. Wat zich intussen heeft afgespeeld vertelt McEwan in enkele zinnen in flashback. De locatie is veranderd, het vertelstandpunt en dit deel is niet meer in hoofdstukken verdeeld. De hoofdpersoon is nu Robbie die met twee korporaals op weg is naar de strand ten noorden van Duinkerken. Wie dit in historisch perspectief wil plaatsen moet zoeken naar “evacuatie/duinkerken/1940”. McEwan heeft uitgebreid research gedaan, maar laat de betekenis zien door de ogen van Robbie en de twee mannen met wie hij optrekt. Robbie is ook in deel I een van de belangrijkste personages en via zijn gedachten, zijn vooruitzichten en de herinneringen aan Cecilia blijft hij verbonden met het verhaal. Of hij uiteindelijk één van de ongeveer 300.000 evacués is lezen we niet. Dit deel eindigt op het strand.

Deel III is geschreven vanuit de schuldbewuste Briony die zichzelf bij wijze van boetedoening heeft opgelegd als leerlingverpleegster te gaan werken. Nu maken we van heel dichtbij mee wat dat anno 1940 betekende: onderaan de ladder, vloeren boenen, po’s legen en gekoeioneerd worden. In dit deel onderneemt Briony ook een verzoeningspoging. Aan het eind van dit deel blijkt dat Briony de schrijfster is van dit verhaal. Ze is tientallen jaren bezig het verhaal uit deel I en de gevolgen die deels uit deel II en III blijken, te schrijven. Daarmee moet de waarheid aan het licht komen. Maar ja, wat die waarheid is, blijft in het midden. In een nawoord, Briony aan het woord op haar 77e verjaardag, blijkt dat ze Robbie en Cecilia in het verhaal een rol heeft gegeven, maar dat in werkelijkheid…
Het idee dat je een verhaal leest dat weliswaar fictie is maar daarbinnen “waar” wordt op losse schroeven gezet. Hier is een schrijver aan het werk die een schrijfster verzint, die niet altijd een perfecte kijk heeft op de werkelijkheid. Fictie wordt hier dubbel fictie en in dat kader zegt de oorspronkelijke omgeving veel, die staat ook vol met dingen die niet echt zijn. Ten slotte is er de vraag van de boetedoening. Wat is daar mogelijk, wat is daar in dit specifieke geval mogelijk?
Al met al biedt McEwan veel meer dan de meeste andere romans. Ik kan me goed voorstellen dat een romanschrijver het houdt bij de gebeurtenis uit deel I, een handjevol personages weglaat om het overzichtelijk te houden en vervolgens naar een eind toe werkt. Wat dat eind ook moge zijn. Als we naar de inhoud van veel romans kijken, zijn die vaak simpeler van opzet. Of, andersom gesteld, Boetekleed is een bijzonder rijke en veelomvattende roman. Een roman ook die ik van begin tot eind met veel plezier heb gelezen.

Beknopt of uitgesponnen schrijven

In de cursussen die ik geef komen weleens vragen op over beknopt of uitgesponnen schrijven. Kort of lang? Een vrijwel onmogelijke vraag, want het gaat om twee begrippen die je niet zomaar kunt definiëren. De eigenlijke vraag zou kunnen zijn: boeit wat ik heb geschreven, of niet? Vertel ik genoeg of teveel, laat ik in een scène zien waar het echt om gaat? Met zulke vragen komen we dichter in de buurt.
Ik had een korte tekst in gedachten die misschien wel tegelijkertijd te lang én te kort was, terwijl ik aan het lezen was in Ian McEwan, Boetekleed. Eerst een vrije impressie van de tekst die een cursist schreef:
“Frits had zich die morgen gewassen, geschoren en keek nog even in de spiegel: met zijn pas geknipte haar zag hij er prima uit. Het was nog vroeg. De ochtend liet genoeg tijd over om rustig naar zijn werk te rijden. Het was een halfuurtje naar het gebouw van zijn nieuwe baan, hij zou tijd genoeg hebben om te parkeren. Zijn auto stond in de parkeergarage recht onder de flat waar hij sinds kort woonde. Hij nam de lift en drukte de P in. Eenmaal bij de receptie van het bankfiliaal werd een medewerker  gebeld die hem naar de afdeling begeleidde. Na een rondje voorstellen kreeg hij uitleg over de werking van het computersysteem, hoe in te loggen en wat zijn eigen e-mailadres zou zijn. Nu voelde hij zich echt deel van het team.”
In betrekkelijk weinig woorden krijg je een beeld van wat er die ochtend in pakweg anderhalf uur gebeurde.
Ian McEwan beschrijft hoe Cecilia in opdracht van haar moeder een vaas met wilde bloemen zal vullen om die op de kamer van een van de gasten te zetten. Hij neemt de tijd. Hij laat ons Cecilia zien en hoe ze staat tegenover Robbie, de zoon van een vrouw die in een huisje op het landgoed woont: “Hier te blijven hangen, verveeld en gerieflijk, was een vorm van zelfkastijding met een vleugje genot of de verwachting daarvan; als ze wegging gebeurde er misschien iets naars, of erger nog, iets leuks, iets wat ze zich niet kon veroorloven te missen. En dan was er nog Robbie, die haar ergerde met zijn vertoon van afstandelijkheid en zijn grootse plannen die hij alleen met haar vader wilde bespreken. Ze kenden elkaar al vanaf hun zevende, zij en Robbie, en het stoorde haar dat ze niet op hun gemak waren als ze praatten. Ook al vond ze dat grotendeels zijn schuld – kon zijn cum laude hem naar het hoofd gestegen zijn? – ze wist dat dit iets was wat ze moest ophelderen voordat ze overwoog om weg te gaan.” Dan gaat ze naar haar kamer om de vaas met bloemen te vullen. Vervolgens wordt de vertelling onderbroken door het verhaal dat met de vaas is verbonden. De overleden oom en enige verwant van haar vader heeft die vaas in Frankrijk gekregen, uit dankbaarheid omdat hij tientallen mensen het leven had gered. Het is een kostbare vaas van Meissner porselein. Met zoveel nadruk op de vaas, begin je als lezer ongerust te worden; is dit de inleiding tot een ongeluk met de vaas? McEwan gaat verder met Cecilia, die nu water in de vaas moet doen. Zij overweegt intussen van alles, haar verblijf hier in het ouderlijk huis, haar broer en een vriend, Robbie… De meest logische plek zou de keuken zijn, maar daar is de kokkin bezig en van een afstand is al te horen dat die in een vreselijk humeur is. Ze zou naar de vijver kunnen gaan, hoewel Robbie daar staat, en daar heeft ze geen zin in. Al die overwegingen worden onderbroken door een vervolg op de geschiedenis van de vaas. Iemand die in een museum werkte vermoedde dat de vaas bij Sotheby een hoop geld zou opleveren. Haar vader vond dat de vaas gewoon gebruikt moest worden uit eerbetoon aan zijn broer. Uiteindelijk gaat Cecilia toch naar de vijver.
McEwan vertraagt in dit gedeelte sterk: het kost je meer tijd om te lezen hoe Cecilia de bloemen in de vaas schikt en water toevoegt, dan de tijd die dit in de werkelijkheid heeft gekost. Maar goed, daarna zit er niet alleen water in de vaas, maar weet je als lezer een stuk meer van wat er in Cecilia omgaat, en hoe verschillende verhoudingen thuis liggen. Behalve dat ligt er over de hele episode de dreiging dat er iets misgaat met die vaas. Er is niet gezegd dat er iets zal gebeuren, maar alle aandacht ervoor, maakt je als lezer gevoelig voor het lot van de vaas.

Ik denk dat het verschil tussen de man op dag één van zijn nieuwe baan en Cecilia dit is: Als lezer zitten we niet alleen dicht op de huid van Cecilia, we zitten er als het ware onder. Van Frits weten we niets. Behalve dan dat hij zich door het e-mailadres deel voelt van het team. Daardoor missen elementen als tijd genoeg, het feit dat de parkeergarage onder de flat is gelegen en dat hij de lift neemt, een lading die ze interessant kunnen maken. Als we die ochtend met Frits sterk zouden meebeleven, dan kan de scène moeiteloos worden uitgebreid. Hij is misschien wel onzeker op die eerste dag, verwisselt een paar keer van overhemd en stropdas. Kleine dingen die op zichzelf banaal zijn, maar inzicht kunnen geven in het personage. Al die tijd zou hij kunnen denken aan vorige wel of niet goed uitgepakte banen, en wat deze nieuwe stap voor zijn leven kan betekenen. Zonder die insteek zou je de gang van Frits van huis tot aan zijn plek achter het beeldscherm nog aanzienlijk kunnen bekorten.
Cecilia die een vaas vult krijgt bij McEwan ettelijke pagina’s. Het gaat in dit geval echter niet om die simpele handeling, het gaat om Cecilia en al de dingen die voor haar belangrijk zijn. De handeling is van ondergeschikt belang, ook al loopt deze episode uit de roman uiteindelijk heel verrassend af.
Conclusie? Of handelingen meer of minder belangrijk zijn, ligt aan het personage. Als het voor hem of haar van belang is, moet je het de aandacht geven die het verdient. Die samenhang moet de lezer duidelijk zijn. Wat dat aangaat kan het stukje over Frits en zijn nieuwe baan zowel korter als langer  zijn. Als startend schrijver kun je beide in verschillende versies uitproberen.