Waar gaat het over in Juffrouw Brodies beste jaren? Op de Marcia Blaine Meisjessschool werkt juffrouw Brodie, een idealistische en gedreven onderwijzeres die haar klasjes iets extra’s wil meegeven. We volgen haar via de klas waarin ze veel tijd besteedde aan kunst en aan levenservaring. De klasgenoten zijn Monica, beroemd om haar hoofdrekenen en haar kwade buien; de blonde Rose om haar seks, Eunice om haar gymnastische toeren en haar zwemkunst, Sandy om haar kleine, bijna niet bestaande oogjes en de klank van haar klinkers. Verder Jenny die declamatielessen volgt en later aan het toneel wil, Mary die alles pas wat later begrijpt en altijd de schuld krijgt als er iets mis gaat en ten slotte Joyce Emily van een rijke familie en al van verschillende scholen weggestuurd. Als de meisjes ter sprake komen, is het regelmatig met de toevoeging van hun kenmerkende eigenschap: Sandy met de kleine oogjes, Rose die later beroemd zou worden om haar seks. Dit geeft een grappig effect, maar ondermijnt het verhaal niet. De meisjes weten veel wat ze volgens de directrice niet hoeven te weten: wie de schilders van de Italiaanse renaissance waren, dat cleansing cream beter voor je huid was dan gewoon water, wie Buchman en wie Mussolini waren, ze kenden het woord ‘menarche’ en het liefdesleven van Charlotte Brontë en van juffrouw Brodie zelf. Wat de hoofdstad was van Finland wisten ze daarentegen niet.
Juffrouw Brodie leren we kennen als een idealiste, feministe, aanhangster van de Oxford Beweging en van de manier waarop Mussolini het bestuur in Italië aanpakte. Bij haar collega’s uit de lagere afdeling is ze niet geliefd, die begrijpen niets van wat haar drijft. Andersom vindt zij die collega’s achterlijk en niet waard om mee te discussiëren. De directrice zint al jaren op een mogelijkheid om juffrouw Brodie te ontslaan. In de opzet van het verhaal gebruikt Muriel Spark een interessante methode. Waar we vaak flashbacks tegenkomen om sommige gebeurtenissen van voor het begin van het verhaal in te lassen, gebruikt zij flashforwards. Die term ben ik vaak tegengekomen in de betekenis van een vooruitwijzing, een glimp in de toekomst zonder inhoudelijk iets weg te geven, met de bedoeling om de spanning te verhogen. In die betekenis kan je flashforward nooit meer gebruiken nadat je hebt gezien wat Spark doet. Zij geeft wel degelijk informatie weg. Bijvoorbeeld:
“’…Spreken is zilver, maar zwijgen is goud. Mary, luister je? Wat heb ik gezegd?’
Mary (…) die later beroemd zou worden omdat ze zo dom was en altijd de schuld kreeg en die op haar drieëntwintigste het leven liet bij een hotelbrand, riskeerde: ‘Goud’.
‘En wat zei ik dat goud was?’
Mary zag om zich heen en naar boven.”
Later komt dit, weer in een flashforward, terug. Nu wordt erbij verteld dat ze op een gang van links naar rechts door de rook liep, dan omkeerde en van rechts naar links liep, uiteindelijk tegen iemand op botste, viel en stierf.
In het verhaal maakt Spark duidelijk dat het goed kan dat mensen in de dertiger jaren (Juffrouw Brodie maken we mee op school tussen 1931 en 1934, in 1939 krijgt ze alsnog haar ontslag) idealistisch konden zijn en tegelijkertijd konden dromen van sterke mannen die de problemen eens echt aanpakken. Over Sandy zegt de verteller, laat in de roman: “Inmiddels had ze zich tot de Katholieke Kerk bekeerd, waar ze heel wat minder aangename fascisten tegenkwam dan juffrouw Brody.” Tja. Je kunt over de rol van de RK kerk uitvoerig berichten, maar een klein zinnetje tussendoor kan ruimschoots genoeg zijn. Door die economische manier van schrijven lukt het Muriel Spark om in 120 pagina’s een boeiende roman te schrijven.
keesschrevel 