Uwe Timm, Halfschaduw

Uwe Timm laat, op een manier die mij erg bevalt, zien dat de grenzen van de roman veel vager zijn dan je zou denken bij het lezen van het gemiddelde boek. Ik realiseer me wel dat Het gemiddelde boek niet bestaat, laten we zeggen een boek waarin een verhaal wordt verteld, en waarin in veel gevallen nog een of twee extra verhaallijnen te ontdekken zijn. Halfschaduw gaat over een deel van het leven van Marga von Etzdorf, een pilote die leefde van 1907 tot 1933, het gaat over de liefde voor het vliegen, het als eerste bereiken van andere continenten, over een liefde die nooit van de grond komt en over een tragisch en niet werkelijk verklaard einde. Als zij na een succesvolle vlucht naar Japan geen hotel vindt, overnacht ze in het huis van Christian von Dahlem, een avontuurlijke wereldburger en vlieger. Hij laat in een grote kamer een doek spannen. Ze kunnen elkaars schaduwen zien en ze kunnen elkaar horen. In die nacht vertellen zij elkaar hun levensverhaal en raakt Von Etzdorf, die alleen leek te leven voor het vliegen, heimelijk verliefd. Dit verhaal, uit haar perspectief verteld, wordt onderbroken door de stemmen van hen die met haar begraven liggen op het Berlijnse Invalidenfriedhof. Aan het begin van de roman bezoekt een ik, een schrijver die qua leeftijd op Uwe Timm lijkt, deze historische begraafplaats. Vermoedelijk begin 2000; De muur is al weer weg. Hij wordt rondgeleid door een stadsgids, grijs haar, grijze jas (maar bruine schoenen) die later nog regelmatig aan het woord komt als De grijze man. Het kerkhof is historisch door de mensen die er begraven liggen en door het feit dat het zwaar beschadigd raakte bij de val van Berlijn in 1945, en dat in 1969 De muur dwars door deze rustplaats werd aangelegd. Er liggen meer beroemde piloten, o.a. Von Richthofen (De rode baron), Udet en Mölders, jachtvliegers die in één tegen één confrontaties luchtgevechten aangingen met hun vijanden in de Eerste en Tweede Wereldoorlog. In de loop van het verhaal horen we de stemmen van meer bewoners van het kerkhof. Zij kennen de geschiedenis, hebben eigen ervaringen en meningen. Tal van personages zijn terug te vinden via het internet, maar Von Dahlem is bedacht, net als Anton Miller, een komiek die ook wel iets ziet in de ongenaakbare Marga von Etzdorf. Het is even wennen aan de manier van vertellen. Na elke witregel moet je als lezer uitmaken wie er aan het woord is en waar je je bevindt. Hinderlijk is het niet, het houdt je scherp, en na een tijdje gaat het je gemakkelijk af. De verschillende stemmen geven niet alleen een aanvulling op het verhaal van de hoofdpersoon, maar ook op de Duitse geschiedenis. De roman is daarmee veel rijker en boeiender geworden dan een interessant verhaal van een jonge vrouw die haar idealen heeft, verwerkelijkt en die op zeer jonge leeftijd tragisch aan haar einde komt. Op het voorplat schrijft Adriaan van Dis: ‘…wat een prachtige heldere stijl heeft die man.’ Ik ben het helemaal eens met hem. Ergens in huis ligt nog een andere roman van Uwe Timm, in het Duits en ongelezen. Ik moet het boek nodig gaan zoeken.

Advertentie