Martin Walser hoort thuis in een rijtje Duitse naoorlogse schrijvers waarin je ook Heinrich Böll, Günther Grass vindt. Ein fliehendes Pferd, in het Nederlands vertaald als Een vluchtend paard – in het Duits kan het ook een op hol geslagen paard zijn, verscheen in 1978. Mijn exemplaar uit de druk van het 143- tot 149ste duizendtal stamt uit 1979. Het boek werd verfilmd en bewerkt tot een toneelstuk dat nog op 27 september 2012 werd uitgevoerd in de stad Fulda. Na lezing kan ik niet anders dan beamen: de novelle is nog volledig actueel.
Met de flapteksten die ik vaak pas achteraf pas lees, of nog eens lees, kan ik het helemaal eens zijn, hoewel ze er niet om liegen als het om superlatieven gaat. Marcel Reich-Ranicki, jarenlang de paus van de Duitse literatuur schrijft: “Deze geschiedenis van twee echtparen is een pronkstuk van Duitse literatuur, waarin Martin Walser als meester van waarneming en psychologie, zich weer een ware taalvirtuoos toont.” Benjamin Heinrichs schreef in Die Zeit: “Een novelle die met het woord ‘meesterwerk’ nog maar een zuinige lof zou worden toegezwaaid.”
Inderdaad, wat een plezier om te lezen. Ik zou het iedereen die van lezen houdt en iedereen die zelf schrijft en naar voorbeelden zoekt van harte aanraden.
Waar gaat het over? Het echtpaar Helmut en Sabine brengt voor de elfde maal een vakantie door aan Bodensee. Op de eerste bladzijde loopt Sabine naar een vrij tafeltje aan de straatkant van een terras. De hond volgt en ook Helmut, hoewel hij liever niet op een terras was gaan zitten, en als hij dat al gedaan zou hebben dan liefst zo ver mogelijk van de flanerende voorbijgangers, tegen de pui aan. Hij zou zich überhaupt het liefste terugtrekken. Dan blijft een gebruinde, doorgetrainde voorbijganger staan, herkent hem als Helmut, nee zeg, ken je me niet meer, we zaten samen op school. Het is Klaus, met zijn jongere vrouw Helene, zeg maar Hel. Terwijl Helmut schoorvoetend toegeeft dat ze elkaar kennen en het daarbij wil laten, vindt Klaus dat de ontmoeting moet worden gevierd met een afspraak voor die avond. Hij aarzelt, Sabine zegt ja. Zo begint een reeks ontmoetingen die steeds meer laten zien van de beide echtparen. Alles vanuit het perspectief van Helmut en een scherp ziende verteller. Tijdens een zeiltocht op de Bodensee, waarvoor de vrouwen zich hebben verontschuldigd, komt het tot een climax. Er volgt een verrassende wending, en terwijl ik, met nog maar een bladzijde of zeven, acht te gaan, dacht dat we afstevenden op het einde, volgde een nieuwe wending en een slot dat mij nog heel lang zal bijblijven.
Alles in 151 bladzijden, waaruit maar weer eens blijkt dat lengte en inhoud zich niet één op één tot elkaar verhouden. De novelle verfilmen, tot een toneelstuk bewerken? Als ik filmmaker of regisseur was zouden me de handen jeuken… en ik zou er de pest in hebben dat anderen me waren voor geweest. Wat voor “de gewone lezer” wel blijft, is de mogelijkheid om terug te gaan naar het begin en opnieuw te lezen. Jürgen Lodemann zei op de Duitse televisie dat voor hem het bewijs lag in het feit dat hij zich bij tweede en derde lezing nog steeds amuseerde en op nieuwe toespelingen stuitte.
Amuseerde klopt. Het is een licht maar geen lichthartig verhaal. De middelbare mannen krijgen de meeste aandacht, zij blijken de grootste problemen te hebben, maar gaandeweg wordt duidelijk dat de vrouwen worden meegezogen, en dat onder de oppervlakte niets is wat het lijkt te zijn.
Ein fliehendes Pferd was een van de beste boeken die ik de laatste tijd las, en ik heb de laatste tijd veel uitstekend geschreven boeken gelezen.
keesschrevel 