Hoe boeiend een detail kan zijn is al eerder vertoond, bijvoorbeeld door de biologieleraar aan de hand van een slootwaterdruppel. Deze constatering is maar een van de manieren om naar de debuutroman van McCarthy te kijken. Op de achtergrond speelt bij mij mee dat ik startende schrijvers tegenkom die moeite hebben om uit alles wat het leven biedt, precies dat te filteren wat in de roman terecht moet komen. Waaruit dan volgt welke personages wel, en welke personages niet van belang zijn.
Dat wat overblijft gaat over een man met een obsessie, die tegelijkertijd de ik-verteller is. Dat sluit uit dat de roman in de breedte uitdijt. De ik heeft immers een enkel onderwerp zo in het brandpunt van zijn doen en denken staan, dat het al het andere verdringt. De hoofdpersoon is een Londenaar die na een ongeluk lang in coma heeft gelegen. Hij is met behulp van therapieën weer in een stadium dat hij kan functioneren. Geldelijk gaat dat heel goed. Voor het feit dat hij iets wat uit de lucht viel op zijn hoofd heeft gekregen, ontvangt hij een schadevergoeding van achteenhalf miljoen pond sterling, op voorwaarde dat hij met niemand over het ongeluk spreekt. De ik vertelt het ook de lezer niet. Vanaf het begin concentreert hij zich op de dingen die een ander bijzaak zou vinden: waarom dat halve miljoen extra? Acht is zo’n mooi getal, het staat, gekanteld, symbool voor oneindigheid. Het halfje er achter bederft de schoonheid. Zijn werkelijke probleem is een ander, hij heeft het gevoel dat hij met veel therapie weer heeft leren handelen en spreken, maar dat het te doordacht, te bewust gaat, dat zijn gebaren tweedehands zijn. Hij herinnert zich een film waarin de hoofdrolspeler een koelkast opent, er iets uitpakt en de deur weer sluit. Op een natuurlijke vloeiende manier die hij zich ook eigen wil maken. En er is nog iets, er zitten gaten in zijn geheugen. Via merkwaardige schilfers komt daarvan iets terug, als hij bijvoorbeeld bij een vriend in de badkamer is, ziet hij een scheur in de muur die hem aan een flat doet denken. Allengs komen meer details naar voren, hij woonde er en beneden is een mevrouw die lever bakt, in de verte is pianomuziek te horen, maar compleet wordt het niet. Dan besluit hij op zoek te gaan naar een flat zoals hij zich herinnert, hij schakelt een organisator in die zijn plannen verwezenlijkt, maar uiteindelijk laat hij alle makelaars die voor hem bezig zijn links liggen. Hij vindt de flat, koopt de huurders uit en laat delen verbouwen tot hij een replica heeft van ‘zijn’ flat. Inclusief de scheur in de badkamer die hij nauwkeurig nagetekend heeft. Vervolgens huurt hij acteurs in die de verschillende bewoners heropvoeren. In plaats van de werkelijkheid heeft hij nu een omgeving die hij absoluut controleert. Hij kan het hele gebouw aan- of uitzetten. Zowel bij de bewoners als bij het gebouw zijn de details belangrijk. Op de trappen moet precies de goeie hoeveelheid stof liggen, uitgetrapte peuken, een oud kaartje van de underground, het luistert allemaal heel nauw. Ook de heropvoerders moeten tot in het kleinste detail doen wat hij zegt. Als hij door zijn eigen poppenhuis op ware grootte loopt en alles gaat exact zoals hij het had bedacht, bezorgt hem dat een kick. Maar net als bij drugs heeft hij meer nodig om dit gevoel opnieuw te beleven. Er komen nieuwe projecten, nieuwe acteurs, stukjes straat die in een hangar worden nagebouwd. Vanaf het begin kon je deze projecten al niet normaal noemen, maar allengs loopt de zaak uit de hand. Zijn geld, dat dankzij gelukkige beleggingen flink groeit, helpt daarbij. Of zou je moeten zeggen, verergert de geschiedenis. Veronderstel dat er nog iemand rondloopt met dergelijke fantasieën, maar zonder geld, die iemand zou niet zo kunnen ontsporen. Juist het gebrek aan geld zou zijn, of haar redding zijn.
Nadat ik het boek had gelezen en het overdacht, moest ik denken aan Stad der blinden, van José Saramago. Ook daar een buitengewoon gegeven dat tot in detail wordt uitgewerkt. Daar is wat er gebeurt erg. Al lezend worden de dingen erger, veel erger kan niet, lijkt het, maar in het volgende hoofdstuk wordt het dat wel. Je zou ook aan het steeds sterker wordende thema kunnen denken van Maurice Ravels Bolero. Het effect op de luisteraar, en in McCarthy’s roman op de hoofdpersoon en op de lezer, is een zinsbegoocheling. Dat je geboeid blijft lezen heeft alles te maken met de zinnen waarmee het verhaal wordt verteld, zinnen waarin zowel onderkoelde humor als een filosofische kijk een plaats vinden.
keesschrevel 