Gisteren uitgelezen, gedeeltelijk in de trein naar Apeldoorn. Mijn exemplaar was in 2005 uitgegeven door Trouw, als deel 5 van de serie ‘Romans uit een bewogen eeuw’. De Penguin uitgave stond al jaren in de kast en was nooit aan de beurt gekomen. Wel werd de illustratie na lezing duidelijker. Op de achtergrond een brandend tropisch gebied. Alden Pyle, de man met stekeltjeshaar, is een rustige man in tegenstelling tot andere Amerikanen in de roman. Op basis van theoretische en niet erg aan de praktijk getoetste informatie, gelooft hij dat de Vietnamese opstand van communisten tegen het Franse bewind, gewonnen kan worden door een derde partij, die een democratie zou kunnen stichten. De hoofdpersoon uit het boek, Thomas Fowler, oorlogscorrespondent voor de Londense Times, gelooft daar niet in. Hij woont al jaren in Saigon, heeft weinig illusies meer over en leeft samen met Phuong die zijn opiumpijpen klaarmaakt en zijn bed deelt. In het conflict wil hij geen partij kiezen.
De roman speelt tijdens de Eerste Vietnamese oorlog, voordat de Amerikanen er eerst met adviseurs, en later met een grote legermacht in betrokken raakten. De strijd speelt zich voornamelijk af in het Noorden en Saigon is een stad waar het leven gewoon doorgaat, al zijn er soms aanslagen.
Tussen Thomas en Pyle ontstaat een gecompliceerde relatie. Pyle ziet Thomas als zijn vriend, stelt voor hem Tommy te noemen, wat Thomas afweert. De laatste krijgt het ook niet voor elkaar om Pyle bij zijn voornaam te noemen. De situatie wordt ingewikkelder als Pyle verliefd wordt op Phuong. Hij wil niets doen wat zijn enigszins eenzijdige vriendschap met Thomas zou beschadigen en komt daarom naar het frontgebied waar Thomas is, om de kwestie open en eerlijk te bespreken. Voor Thomas ligt het niet makkelijk, hij is een stuk ouder, in Engeland getrouwd en zijn vrouw is als goed katholiek tegen scheidingen, en hij kan naar Engeland worden teruggeroepen. Hij maakt zich wel zorgen over Phuong als hij ze eventueel naar Engeland zou meenemen. In wat voor situatie zou ze daar raken, ver van huis en alle vertrouwde gewoonten? Pyle ziet dat soort dingen een stuk simpeler: nou, ze wordt gewoon opgevangen door zijn moeder in het noordoosten van Amerika, in de buurt van Boston. Arme Phuong, denkt Fowler.
De geschiedenis van de twee mannen die op verschillende manieren tegen de liefde aankijken en Phuong, is een van de lijnen in het verhaal. Een andere is die van het goedbedoelde kwaad. Pyle, die je ook een stille kunt noemen omdat hij geheime opdrachten uitvoert, bedoelt het allemaal uitstekend, die derde macht die vrede en democratie zou moeten brengen. Het leveren van grondstoffen waaruit explosieven gemaakt kunnen worden aan zijn geïdealiseerde Derde Macht, dient uiteindelijk een hoger doel. Met al zijn ervaring ziet Fowler helemaal niet dat die derde partij beter is dan de andere strijdende partijen. Het blijft theorie, iets waarvan je afstand kan nemen, totdat Thomas getuige is van een aanslag die uitsluitend burgers treft. Het moment komt dat hij niet langer vanaf een afstand kan toekijken.
Ik wil niet teveel vertellen over de verdere plot en hoe het afloopt. Belangwekkend zijn de gesprekken tussen Pyle en Thomas als ze door autoproblemen vastzitten in gebied waar de Viets ’s nachts heer en meester zijn, de gesprekken tussen de Franse commissaris van politie en Fowler – de een katholiek en de laatste atheïst. Ten slotte hoe Phuong omgaat met de situatie. Je zou kunnen zeggen dat ze onderbelicht blijft, maar je kunt ook stellen dat Greene in haar het ondoorgrondelijke van de oosterling heeft willen tonen.
Gisteren had de trein me naar Apeldoorn gebracht. Ik zei iemand die ik op mijn bestemming ontmoette, dat ik De stille Amerikaan had zitten lezen. Ja, Greene, zei hij, een beetje traag voor nu; die bladzijdenlange beschrijvingen van een hotellounge. Mij was dat niet opgevallen. Ik las delen ’s avonds en vanmorgen opnieuw, maar zulke beschrijvingen komen helemaal niet voor. In tegendeel, de schrijver sleept de lezer vanaf de eerste bladzijden mee in het verhaal. Waaruit maar weer blijkt dat je lang niet elke lezer kan geloven.
keesschrevel 