Sinds ik daar door Jeroen Brouwers op geattendeerd was, ben ik Anton Koolhaas gaan lezen. Als eerste Een kind in de toren, daarna het boekenweekgeschenk 1962 dat, o schande, decennia lang ongelezen in de kast had gestaan en nu dus Een pak slaag uit 1963 (4e druk 1979). Het was een plezier deze boeken te lezen en de goden waren mij welgezind: op het moment dat ik mij voor Koolhaas begon te interesseren vond ik op een boekenkraam fraaie exemplaren voor heel weinig geld. Ik kan nu nog even vooruit.
Net als in Een kind in de toren, is de hoofdpersoon een man van middelbare leeftijd en iemand die in zijn jeugd nauwelijks genegenheid heeft gekend en dientengevolge niet weet hoe hij met emoties van vriendschap zou moeten omgaan. In beide gevallen legt Koolhaas de relatie tussen een liefdeloze opvoeding en de emotieloze man op latere leeftijd.
Deze man is algemeen directeur van Slieps’ fabriek van kinderwagens, een groot bedrijf met export naar alle landen waar kinderen worden geboren. Als kind woonde hij tegenover de fabriek en als er ’s avonds nog licht brandde, ging hij er een kijkje nemen. Het trof de oude heer Slieps dat hij op sommige vragen verrassende antwoorden gaf, wat hem later op het idee bracht dat deze Hein zijn dochter zou kunnen trouwen en iets zou kunnen betekenen voor de fabriek. Zo is het gegaan en aan het begin van het verhaal staat zijn 35-jarig jubileum voor de deur. De oude Slieps krijgt er weinig van mee, hij is kinds geworden en moet regelmatig van zijn dwaaltochten worden gered.
Voor Hein is Slieps een vader, maar omdat hij dat nooit heeft laten merken, is het enige dat Slieps weet dat het een vreemde en onvatbare man is.
De roman telt 157 bladzijden. In dat tijdsbestek zien we hoe een aantal p.r. medewerkers iets feestelijks organiseren, waarbij het ze aardig lijkt als er ook anekdoten worden verzameld. Die kent niemand, zo eenzelvig gaat Hein sinds jaar en dag door het leven. Ten slotte stuiten ze op de man die afvaltransporten regelt. Deze Henry heeft hetzelfde eenzame leven, maar waar Hein door een goed huwelijk directeur is, is deze man ergens onder aan de ladder gestrand. Hij vertelt uit frustratie met heel zijn leven dat hij Hein op school eens een pak slaag heeft gegeven. Dit is nooit echt gebeurd, het is zelfs niet zeker dat Henry werkelijk Hein in gedachten heeft. Koolhaas laat wel zien dat Henry voor een klasgenootje viel en dat hij haar later in de armen van… zag. Henry wordt een belangrijk nevenpersonage en we krijgen zicht op zijn gehele leven en later diens dood.
Langzaamaan bouwt de schrijver een constellatie van personages rond Hein Slotter. In het eerste deel is iedereen druk met het komende jubileum. Die anekdote over het pak slaag vindt vrijwel iedereen, tot Heins eigen zoon toe, een prachtig idee voor een speciale jubileumkrant. Later als blijkt dat er maar wat losse notities van Henry komen, zien ze er vanaf. Het gerucht is echter bij de oude Slieps terecht gekomen en Hein zou het de bekroning van zijn werken vinden als de oude Slieps hem in een toespraak erkenning zou geven. Iedereen om hem heen zegt hem dat zeker niet te doen, de man is totaal in de war. Hein zet door en het eindigt in een ramp.
Hein vlucht en tijdens een richtingsloze tocht door België trekt zijn leven nog eens aan hem voorbij en gebeurt er iets met hem.
Tegenover de eenzame Hein en op een andere manier Henry, staan de Bourgondische Slieps en een medewerkster Dolle Hans, nu ook oud maar iemand die het leven plukte zullen we maar zeggen, en dat regelmatig samen met Slieps deed. Dan zijn er de hoofden van p.r., advertising en het personeelsorgaan dikdoenerige middenklassers, drie ontwerpers die op een gegeven moment mee mogen op een reis naar Egypte, waar ze met Hein in een nachttent terecht komen – iets waarmee Hein helemaal geen raad weet. Dat voorval achtervolgt Hein later nog. Met deze personages en aan de rand de zoon van Slieps die niet geschikt is voor het bedrijf en de zoon van Hein die in Zwitserland studeert, bouwt de schrijver het verhaal. Er is een duidelijke verteller die de lezer aan de hand neemt. Het perspectief wisselt. Er zijn episoden waarin een aantal personages de hoofdrol spelen en andere niet aanwezig zijn.
Aan de oppervlakte is er het verhaal van een uit de hand gelopen jubileumviering, maar daaronder gaat het over gevoelsarmoede en wat dat doet met de persoon zelf en met zijn omgeving. Mensen uiteraard, de pauwen, meelopers, de onderdanigen en degenen die weten van een buitenkansje gebruik te maken; het gewone volk dus.
keesschrevel 