Als je dit boek rubriceert als reisverhaal, dan is het wel een uitzonderlijke vorm van dit genre. De dichter Auden, op reis met Louis MacNeice, schrijft een ratjetoe aan brieven, gedichten en proza over IJsland, maar ook over de actualiteit, kunst en cultuur. De oorspronkelijke Letters from Iceland werden in 1937 uitgegeven door Faber & Faber, mijn vertaling door Anneke Brassinga stamt uit 1990 en kwam uit bij Veen. De uitgever nam niet het hele werk over maar een ruime keuze.
Centraal staat een brief aan Lord Byron in dichtvorm. Centraal in zoverre dat het gedicht uit vier delen bestaat die over het boek verdeeld zijn, en er de ruggengraat van uitmaken. Het idee om Byron (geboren in 1788) te schrijven getuigt al direct van een speelse fantasie. Daarnaast zijn er twee brieven aan zijn vrouw Erika Mann*, brieven aan E.M. Auden, waarin hij onder andere het leven en de omgeving beschrijft. Zaken die ook voorkomen in een hoofdstuk voor toeristen; waar te logeren, welke boeken vooraf te lezen, etc.
Het is niet alleen een fantasievol spel dat Auden speelt. In de tijd dat hij schrijft bestaat de grote context uit massale werkloosheid in Engeland, de Spaanse burgeroorlog en de opkomst van Hitler. In de brieven komen die kwesties naar voren, net zo goed als de ontwikkeling van wat toen De moderne tijd was. Door fysiek te reizen krijg je afstand om niet gehinderd door alledaagse beslommeringen te kijken naar een vreemde omgeving, maar juist ook naar de omgeving van waaruit je bent vertrokken. Bij Auden is dit alles tot een grote collage geworden. En daarmee tot een van de meest aparte en spannende reisboeken die er te vinden zijn.
Voor de sfeer nog even de flaptekst:
“W.H. Audens familienaam is van IJslandse origine, en dit land heeft hem blijvend gefascineerd. In 1936 reist hij door IJsland met de bevriende dichter en prozaschrijver Louis MacNeice; de bevindingen en belevenissen van dit tweetal zijn vastgelegd in Letters from Iceland, een grillig, origineel en buitengewoon grappig boek met een fascinerende verzameling brieven, gedichten, adviezen voor toeristen, navertelde sagen, citaten uit historische teksten en dagboekfragmenten. Brieven uit IJsland biedt een selectie uit deze Letters en richt zich vooral op de bijdragen hieraan van W.H. Auden.
Als een rode draad door alle ongelijksoortige bouwstenen van het boek loopt Audens lange, lichtvoetige gedicht ‘Letter tot Lord Byron’, een satirische beschouwing over cultuur en over de geneugten en ongemakken van het reizen. Dit gedicht, waaraan Auden gedurende de hele reis met tussenpozen werkt en waarin hij met uitzonderlijk succes Lord Byron heeft nagebootst, is in vier delen in het boek opgenomen. Hieromheen weeft Auden een duizelingwekkend web van teksten waarin zowel aan de dagelijkse realiteit van IJsland en de reis, als aan Audens meer op cultuur en geschiedenis gerichte interesse recht wordt gedaan.”
In de film Away from her leest de echtgenoot van een aan Alzheimer lijdende vrouw voor uit de Letters. Zij hield erg van het boek maar kan het niet meer lezen. Joost de Vries, redacteur van De Groene Amsterdammer, citeerde het bewuste stuk:
‘Isn’t it true however far we’ve wandered into our provinces of persecution, where our regrets accuse, we keep returning back to the common faith from which we’ve all dissented, back to the hands, the feet, the faces? Children are always there and take the hands, even when they are most terrified. Those in love cannot make up their minds to go or stay. Artist and doctor return most often. Only the mad will never, never come back. For doctors keep on worrying while away, in case their skill is suffering or deserted. Lovers have lived so long with giants and elves, they want belief again in their own size. And the artist prays ever so gently, let me find pure all that can happen. Only uniqueness is success. For instance let me perceive the images of history. All that I push away with doubt and travel, today’s and yesterdays alike, like bodies.’
Je zult Brieven uit IJsland niet elke dag tegenkomen, aarzel niet als het je pad kruist, schaf het aan, neem het mee. Mocht je op reis gaan en een verhaal willen schrijven, bedenk dan dat er nog veel meer mogelijkheden zijn dan de voor de hand liggende verhalen voor thuisblijvers of reizigers.
*) De homofiele Auden trouwde Erika Mann, oudste dochter van Thomas Mann, om haar aan een Brits paspoort te helpen. Ze woonden nooit samen maar bleven een leven lang bevriend.
keesschrevel 