De roman wordt algemeen magisch-realistisch genoemd. Mythisch zou je ook kunnen zeggen. Het verhaal speelt zich af in Antwerpen; de straten, gebouwen en de cafés kloppen met de werkelijkheid. Bij de cafés houd ik een slag om de arm, want zo goed ken ik dat landschap, en dan eind jaren vijftig, niet. Ook de personages, met uitzondering van Joachim Stiller, zijn in zoverre realistisch dat ze hadden kúnnen bestaan.
Het verhaal wordt in de ik-vorm verteld vanuit Freek Groenevelt. Hij is journalist bij De Scheldebode en schrijft elke dag een stukje over klein Antwerps nieuws. In het begin is hij er getuige van dat de Kloosterstraat wordt opengebroken, er ontstaat een verkeersopstopping en na een tijdje maken de arbeiders de straat weer dicht. Wonderlijk, wat is hier nu eigenlijk gebeurd? Heeft de ploeg zich vergist en de verkeerde straat genomen? Hij schrijft erover en krijgt een regen van brieven; kennelijk is hij de enige die het waargenomen heeft. Dan krijgt hij een brief van ene Joachim Stiller. De postzegel en het stempel zijn van anderhalf jaar voor Groenevelts geboorte. Er staat in dat hij zal schrijven over de gebeurtenis in de Kloosterstraat en dat het stukje bij aankomst van de brief al verschenen zal zijn. Dit is voor de ik en voor alle lezers een raadsel. Waar kan die brief al die tijd zijn gebleven? Hoe zit het met die voorspelling? Hij geeft de brief aan een deskundige die de leeftijd van die brief bevestigt. Tussendoor zijn er realistische daagse gebeurtenissen, hij zoekt een buurvrouw op, er is overleg met de hoofdredacteur. Heel gewoon, passend in het verhaal en met lichte humor geschreven. Er komen meer tekenen van Joachim Stiller die ook zijn komst aankondigt. De tekenen zijn heel divers, bij een bevriend antiquaar vindt hij een zeventiende-eeuws boek, waarvan echter de eerste pagina’s ontbreken waarop je de herkomst en drukgeschiedenis kan lezen. Die vindt hij later in een bibliotheek en dan blijkt het boek een paar eeuwen geleden te zijn geschreven door een Joachim Stiller.
De ik maakt kennis met Simone Marijnisse. Hoe dat gaat en waardoor staat beschreven, maar gaat hier te ver. Ze raken bevriend en ook zij krijgt boodschappen. Als zij een flinke tijd later bij hem overnacht, horen ze beiden het carillon van een nabije kerk ongewoon luid spelen. Ze staan op, kijken over de daken van de stad die in een vreemd schijnsel staan. Later blijkt dat zij de enigen zijn die dit hebben waargenomen.
Kan je binnen een realistische context dit soort vreemde en onwaarschijnlijke zaken opvoeren en toch je lezers aan je binden? Bij mij is het gelukt, bij iemand die het jaren geleden las en met wie ik het erover had, ook. Maar zij herinnerde zich dat haar moeder eraan begonnen was en het boek zuchtend had weggelegd. Tegenover dat laatste staan de vele vertalingen, een verfilming en het feit dat Lampo voor dit werk de Belgische Staatsprijs voor verhalend proza 1963 kreeg. Je moet als lezer wel over het feit heen stappen dat er in de roman onwaarschijnlijke dingen gebeuren. Het is een soort afspraak met de schrijver en je gunt hem die ruimte omdat het verhaal boeiend is geschreven en ik noemde het al, met een prettig vleugje humor. Intussen gaat het verhaal door, er zijn meer verwikkelingen die erg de moeite waard zijn en op het eind zal er toch een ontmoeting zijn bij het Zuidstation (mooi gebouw, in 1965 afgebroken). Als hij uiteindelijk komt, wordt hij terwijl hij de straat oversteekt, overreden en blijft dood liggen op de tramrails, de armen gestrekt, als een gekruisigde. Drie dagen later blijkt het lichaam op onverklaarbare wijze te zijn verdwenen uit het mortuarium. Voor zover de gedachte niet eerder opkwam: is Stiller een beeld voor Jezus, terug op aarde? – dan is er hier niet aan te ontkomen: Stiller als een gekruisigde; het lichaam drie dagen na de dood niet meer in het graf of in het mortuarium. Leg dit naast de eerdere brieven en tekenen, en je vindt heel wat bevestigingen: de tijd heeft geen vat op Stiller, hij is alwetend, hij volgt de hoofdpersonen op een goede beschermende manier. Toch krijgt die laag van het verhaal niet de overhand. Er is geen opgelegde boodschap. Wat strookt met de persoon van de schrijver, deze heeft een atheïstisch-socialistische achtergrond. Hij is wel op zoek naar het transcendente, naar dat wat uitstijgt boven hetgeen je als mens kan waarnemen, en wat niet per se het goddelijke hoeft te zijn. Dat je in Antwerpen, met zijn katholieke tradities, zeker toen, toch terecht komt bij Jezus en Maria, ligt wel voor de hand. Het is, ik lees het er tenminste niet uit, zeker niet het verhaal van een ik die bekeerd wordt en nu zijn leven en de hand van Jezus legt.
keesschrevel 
Plaats een reactie