Julian Barnes, Een geschiedenis van de wereld in 10 ½ hoofdstuk

De wereldgeschiedenis van Julian Barnes is niet een alomvattende geschiedenis vanaf de eerste mensachtigen tot het jaar van de eerste druk, 1991. Barnes begin met de geschiedenis van de ark van Noach, verteld door een clandestien meegekomen houtworm. Dit schepsel heeft een kritische kijk op de Operatie Ark en geeft interessante aanvullingen op het verhaal. U dacht toch niet dat al die dieren in één ark pasten? In werkelijkheid ging het om een aantal schepen met diverse familieleden van Noach aan het roer. De houtworm geeft ook antwoord op vragen die ik me nog niet had gesteld: wat at de familie Noach eigenlijk? De houtworm en daarachter zijn bedenker, blijkt een originele bijbelkritische kijk op dit verhaal te hebben, waardoor ik regelmatig glimlachend aan het lezen was. Volgens de versie van onze houtworm liep Noach rond op goferhouten sandalen en hier en daar duiken meer goferhouten voorwerpen op. Goferhout? Het duurde een tijdje voor ik het opzocht. Het blijkt eenmaal voor te komen in Genesis als God Noach opdraagt een ark te bouwen van goferhout. Op de meeste internetvindplaatsen vind je dat het een onbekende houtsoort is, er blijkt een nieuwere bijbelvertaling te zijn, waar gekozen is voor pijnboomhout, en er is iemand die meent te weten dat het erg zacht hout was. De worm mengt zich niet in de discussie maar ziet overal dingen van goferhout.
Per hoofdstuk wisselt het perspectief, het continent soms; je valt in een totaal nieuw verhaal, maar al lezend ontdek je een rode draad. Opvallend veel zijn mensen onderweg per schip, niet steeds de beste schepen. Soms moeten ze zich zien te redden op een vlot omringd door hoge golven en allerhande gevaren. De mens eenzaam op de woeste wateren.
Sommige verhalen zijn op ware gebeurtenissen gebaseerd, zoals de tocht van het cruiseschip St. Louis dat met ruim negenhonderd joden aan boord in 1939 uit Duitsland vertrok. Ze zouden via Cuba naar de VS gaan, maar de toenmalige regering onder leiding van Federico Laredo Brú kwam met nieuwe financiële eisen, de VS liet hen niet rechtstreeks toe en uiteindelijk voer het schip terug en loste, kort voor het uitbreken van WOII, een contingent vluchtelingen in Engeland, een aantal in Frankrijk en België en ongeveer 180 mensen in Nederland. Een deel van hen belandde toch in de vernietigingskampen. De lichte spot van het verhaal van Noach vind je hier niet meer terug.
In twee andere verhalen besluiten mensen (een fanatiek gelovige vrouw rond 1840 en een man die op de maan had gestaan en dacht daar een boodschap van God te hebben ontvangen) op weg te gaan naar de berg Ararat, waar de ark weer vaste grond onder de kiel gekregen zou hebben. Er zit een goede honderddertig jaar tussen die twee gebeurtenissen, maar in beide verhalen krijg je een aardige kijk op de hypergelovigen.
Lichtvoetig is weer het verhaal van Jona in de walvis. Hier is een ik-figuur aan het woord die het verhaal op waarschijnlijkheid uitrafelt, waardoor er niet veel van overblijft. Trouwens ook niet van “de god van het oostelijk deel van het Middellandse Zeegebied” die een reputatie had opgebouwd als vernietiger van zondige steden.

Ook de hoofdstukken die ik nog niet noemde passen thematisch in het geheel: de mens afgesloten van de anderen in een beperkte ruimte omgeven door gevaar. Er is een schip dat wordt overvallen door Arabische bezoekers met een eisenpakket; een verhaal dat sterk doet denken aan de gijzeling op de vroegere Willem Ruys, het cruiseschip dat als Achille Lauro in de buurt van Cyprus voer. En er is een verhaal over de schipbreuk van de Medusa, begin 1800, dat de schilder Géricault inspireerde tot een doek van ruim 35 vierkante meter over de overlevenden op een vlot.

Het totaal levert een kritisch, soms ironisch, soms ernstig beeld op van de mens in zijn lichtgelovigheid, zijn goed- en slechtheid, en zijn gekte. Dat laatste blijkt uit een oud proces tegen insecten en met name houtwormen en boktorren die zich aan een kerkgebouw hebben vergrepen.

Het halve hoofdstuk is een intermezzo, een essay over de liefde. Het tiende hoofdstuk bevat een droom van een ik die wakker wordt en zich in een democratische hemel blijkt te bevinden. Op een nieuwe en andere manier weet Barnes een totaal nieuw beeld te schetsen van het eeuwige leven.
Met zoveel verschillende invalshoeken is het een boek je met heel verschillende emoties leest.
Lang niet iedereen zal zo willen schrijven en lang niet iedereen kán zo schrijven. Julian Barnes die op 1 september 2012 de Europese Literatuurprijs kreeg voor zijn roman Alsof het voorbij is, is een uitstekend voorbeeld voor iedereen die zijn schrijven wil verbeteren.